De veelbesproken kiesmannen hebben gesproken: Joe Biden is de winnaar van de presidentsverkiezingen. Het laat niet alleen zien dat de Amerikaanse democratie springlevend is, maar ook waarom de kiesmannen zo’n belangrijke rol spelen.
In een reactie op de telling van de kiesmannen roemde Biden de integriteit van het Amerikaanse kiessysteem. “Het was eerlijk, vrij en onpartijdig.” Dat klopt. Alle commentatoren die ons de afgelopen maanden deden geloven dat de democratie op instorten stond, overdreven schromelijk.
Terug naar de kiesmannen. In Lang leve Trump wijd ik een heel hoofdstuk aan de kiesmannen. Zij vormen namelijk een essentieel onderdeel van de Amerikaanse democratie omdat ze onderstrepen dat de Verenigde Staten precies dàt zijn: ‘verenigde’ staten.
Amerikanen kiezen hun politici – van de burgemeester tot en met hun senator die ze naar het congres sturen – lokaal. De enige politicus die ze landelijk kiezen, is de president, maar ook die moet lokaal gedragen worden. Daarom stemmen de Amerikanen per staat. De kandidaat die verspreid over de Verenigde Staten zijn of haar steun vergaart, beloont. Met andere woorden: veel stemmen in grote staten als Californië en New York binnenharken is leuk, maar het levert je geen extra punten op.
De afgelopen jaren neemt de kritiek op de kiesmannen toe. De Democraten vinden het systeem ondemocratisch. Van de acht presidentsverkiezingen sinds 1992 kreeg de partij landelijk zeven keer meer stemmen, maar werd hun kandidaat ‘maar’ vijf keer tot winnaar uitgeroepen. Twee keer, in 2000 en 2016, zorgden de kiesmannen voor een correctie. Ook dit jaar, waarin Biden landelijk zo’n zeven miljoen stemmen meer dan Trump kreeg, werd de president dankzij de kracht van de kiesmannen alsnog bijna herkozen.
Hoewel president Trump zijn achterban steevast ‘de zwijgende meerderheid’ noemt, vormen zijn supporters eigenlijk een minderheid van zo’n 45%. Toch kunnen zij dankzij de kiesmannen een politieke meerderheid worden. Het kiesstelsel doet dus waar het voor bedoeld is, als een zoveelste ‘check’ in een systeem van checks and balances, voorkomt dat de meerderheid zomaar over de minderheid heen walst.
Initiatieven om de kiesmannen de nek om te draaien, sneuvelen keer op keer. Voor zo’n ingrijpende wijziging heb je immers beide partijen nodig. Lokaal zijn er diverse acties op touw gezet om de kiesmannen via een omweg buitenspel te zetten, bijvoorbeeld door in zoveel mogelijk staten wetsvoorstellen aan te nemen die alle kiesmannen van die staat voortaan aan de winnaar van de popular vote, oftewel de landelijke winnaar, toewijzen. Als genoeg staten staten die samen een meerderheid van de kiesmannen vertegenwoordigen, dit beslissen, staan de kiesmannen in feite buitenspel. De kans dat dit lukt is echter klein. Deze voorstellen worden door lokale Democraten ingediend en Republikeinen kunnen dit zodra ze aan de macht zijn weer terugdraaien.
Het was tekenend dat Hillary Clinton, een uitgesproken tegenstander van de kiesmannen, gisteren samen met manlief Bill als kiesman in de staat New York fungeerde. De kracht van de kiesmannen is en blijft groot.
En laten we eerlijk zijn: het zorgt ook voor mooie televisie!